Badania podstawowe, zgodnie z definicją ustawową, to prace empiryczne lub teoretyczne, których celem jest zdobycie nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów. Szczególną cechą tych badań jest brak nastawienia na bezpośrednie zastosowanie komercyjne. Są one jednak nieodzowne dla rozwoju nauki i państwa, gdyż służą budowaniu potencjału intelektualnego kraju, a w konsekwencji pobudzają jego rozwój gospodarczy. O tym jak ważne są badania podstawowe dla światowych gospodarek, świadczą choćby nakłady jakie poszczególne kraje na nie przeznaczają.

W 2010 r. zmieniony został system finansowania badań podstawowych prowadzonych przez jednostki naukowe. Wyeliminowany został dotychczasowy udział Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w przyznawaniu środków finansowych na projekty badawcze. Rolę podmiotu zarządzającego tymi środkami przejęło nowo utworzone Narodowe Centrum Nauki, które jest agencją wykonawczą Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Kompetencje w zakresie definiowania i określania: kierunków rozwoju badań podstawowych, priorytetowych dyscyplin naukowych, rodzaju ogłaszanych konkursów oraz podziału środków na ich finansowanie przyznane zostały środowiskom naukowym, reprezentowanym przez 24 członków Rady Narodowego Centrum Nauki.

Rada Narodowego Centrum Nauki wypełniła ustawowe zadanie, określając priorytetowe obszary badań podstawowych. Przyjęto podział na trzy główne obszary nauk: Nauki Ścisłe i Techniczne, Nauki o Życiu oraz Nauki Humanistyczne, Społeczne i o Sztuce, wpisywały się one w założenia i cele Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015. Obszary te zostały właściwie zaprojektowane, objęły bowiem wszystkie dziedziny nauki. Przyjęto także wskaźniki do wykorzystania przy podziale nakładów finansowych na poszczególne obszary badań.

Za podstawę procesu kwalifikacji i oceny projektów badawczych przyjęto podział na 25 tzw. paneli dziedzinowych (dyscyplin lub grup dyscyplin), tematycznie pokrywających cały obszar badań naukowych w trzech głównych działach. Zmieniono także sposób oceniania wniosków o finansowanie projektów badawczych. Ważnym elementem systemu stała się ustanowiona funkcja koordynatorów dyscyplin czyli osób odpowiedzialnych za ogłaszanie i przeprowadzanie konkursów, ocenę wniosków pod względem formalnym i organizowanie pracy zespołów ekspertów. Stworzono także możliwość składania wniosków o dofinansowanie badań naukowych przez osoby fizyczne. Przyjęte regulacje prawne miały przyczynić się nie tylko do uczestniczenia coraz większej liczby osób w realizacji projektów badawczych, ale także do racjonalnego gospodarowania środkami finansowymi i skutecznego wyłaniania projektów najwyższej jakości.

Więcej: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/finansowanie-badan-podstawowych.html